Em bi nivîskar û mamosteyê zimanê Kurdî Dilawer Zeraq re derbarê edebiyat û teoriyên wê de û her wiha li ser tesîrên polîtîkayên rojane û çanda populer li ser huner, edebiyat û civakê peyivîn. Dilawer Zeraq dibêje, ew li cih û warên dûr nagere û nêzîkatiya xwe ya edebiyatê wiha diyar dike, “Kurd bindestê mêtingeriyê ne, ji lewma jî ‘xwemalîbûn’ û ‘xwecihîbûn’ xwedî girîngiyeke man û nemanê ne.”
Huner, wekî çalakiyeke mirovane, nêrînên ji hev cihê bi mirovî re çêdike. A min li ser rengê “xwemalîbûn” û “xwecihîbûn”ê dimîne. Yanî, ez huner û wêjeyê, digel wate û kartêkên wê, li cî û warên dûr nagerim. Ji bo min, xwecihîbûna huner û wêjeyekê, pirr girîng e. Bi vê gotinê, naxwazim bêjim, divê her hêman xwecihî bin. Ez bi van gotinan behsa serçavk û jêderkê dikim. Ev jî, di huner û wêjeyê de, feraset û nêrîna li ser avakirin û afirandinê ye. Jê pê ve, şêwe, teşe û şêwaza afiranên hunerî û wêjeyî, kêm zêde li her derê dinyayê bi awayekî ji awayan digihîjin hev. Lê belê, îro roj, ji ber ku neteweya Kurd bindestê mêtingeriyê ye, “xwemalîbûn” û “xwecihîbûn” xwedî girîngiyeke man û nemanê ye. Û bêguman jê re xebateke kûr û dûr ya dekolonîzasyonê divê. Nêzikbûna min a bo huner û edebiyatê, ev man û neman e.
Her çend zimanê gelekî, ew ziman e ku pê diaxive jî, ziman tenê kevneşopiya giştî nahêvişîne. Di heman demê de, tevlivîn û reaksiyonên ferdî jî dihewîne. Hemin ku edebiyat çalakiyeke ferdî ye, nexwe pêwîst e zimanê edebiyatê ji hin aliyan ve ji zimanê ku gel pê diaxive cihê bibe. Ev cihêbûn ne li ser “afirandina qaydeyan” e ku ziman nikare wan bihewîne. Ziman jixwe ji ber zindîbûna xwe, her tim xwe li gorî pêwîstiyên helûmercên jiyanî û afiranî diguherîne û çi gava hewcetî pê hebe, bi qasî pîveka zindîbûna xwe hêmanên nû di xwe de peyde dike û diafirîne. Nêrîna min a li ser zimanê nivîskî li ser vê afirandin û peydekirinê ye. Yanî, zimanê nivîskî û bi taybetî zimanê edebiyatê, ne tenê ew ziman e ku mirov pê derdê xwe yên li ser gelek tiştên jiyanî vedibêje. Pêwîst e, zimanê edebiyatê, di vegotinê de, bi zimanê ku bi kar tîne, bibe şûngeheke ku li wir rengekî din li zindîbûna zimên tê dayîn.
Helbet, bi qewlê te, wê li ser civaka Rojavayî be. Ji ber ku wan bi xwe ronesansên xwe yên di warê huner û edebiyatê de pêk anîn. Avanîparêzî ji bo hemû reng û awayên berhemên civakên li dinyayê tê. Ji ber ku her berhem jixwe avaniyek e û di xwe de taybetiyeke arizî xwe dihewîne. Herçî teşeparêzî ye, ev biwar hinekî guhêrbar e. Her çend mirov dikare wê di hin waran de lê qebûl bike jî, ew çend jî ne kêrhatî û karbar e. Teoriya postmodern, jixwe ji ber vezelokîbûn û berfirehiya xwe bivê nevê kêrhatî ye û xwedî taybetiyeke karbariyê ye. Herçî civakên rojhilatê ne, bila li hêla xwe ya “mirovxur” bimîne, xem li ba min civaka Kurd û edebiyata wê ye. Heke em li serê hûr bibin, em ê karibin ji alî gelek hêman, naverok û qaydeyên wan ve teoriya avanîparêziyê û postmodernîzmê di edebiyata Kurdî de peyde bikin. Û em ji bîr nekin, ev teorî li ser praksîsa jiyan û edebiyata Rojavayê hatine danîn. Loma jî, ji bo edebiyata Kurdan pirsa herî girîng ev e; gelo edebiyata me, bi berhemên xwe yên heta niha afirandî, dikare zemînekê ji praksîsa jiyanî û edebî re çêke da ku em karibin bi analîz û lêhûrbûnên taybet teoriyeke arizî ya edebiyata Kurdî ava bikin? Bersiva min a bo vê pirsê; “di roja îroyîn de na” ye. Ji ber ku bi taybetî di van deh salên dawî de, hejmareke hêjayî gotinê ya ji roman û çîrokên tên nivîsîn, ji pêşhisîn û pêşqebûlekê tên afirandin ku zêdetir li ser “rengbixwedan”ê ne û ew reng jî “rengekî Stenbolî û Ewrûpî ye.”
